2020 અને 2021માં કોરોના મહામારીને કારણે પ્રવાસન ઉદ્યોગને ઘણું નુકસાન થયું હતું. પરંતુ 2022માં ફરી એકવાર આ સેક્ટરમાં તેજી જોવા મળી હતી. વિદેશી પ્રવાસીઓના આંકડામાં પણ નોંધપાત્ર વધારો થયો છે.
વૈશ્વિક નકશામાં ભારતના પ્રવાસનનો વ્યાપ સતત વધી રહ્યો છે. દેશમાં સ્થાનિક અને વિદેશી પ્રવાસીઓ માટે આકર્ષણોની વિશાળ શ્રેણી છે. કોરોના મહામારી દરમિયાન જે ઉદ્યોગ બે વર્ષમાં સૌથી વધુ પ્રભાવિત થયો હતો, તેમાં પર્યટન સૌથી આગળ હતું. કોવિડ-19 રોગચાળા દરમિયાન ખાસ કરીને પર્યટન ક્ષેત્ર ખરાબ રીતે પ્રભાવિત થયું હતું. પરંતુ હવે ફરી એકવાર પ્રવાસન ઉદ્યોગ ભારતમાં ખીલવા લાગ્યો છે.
તાજેતરના આંકડાઓ અનુસાર, રોગચાળા પછી, ભારતમાં વિદેશી પ્રવાસીઓનું આગમન ચાર ગણું વધી ગયું છે. બે વર્ષની સુસ્તી પછી, 2022 માં, લગભગ 62 લાખ વિદેશી પ્રવાસીઓએ ભારતની મુલાકાત લીધી. ભારતની મુલાકાતે આવતા પ્રવાસીઓની સંખ્યામાં આ ચાર ગણો વધારો છે.
‘વિઝિટ ઈન્ડિયા યર 2023’
વિદેશી પ્રવાસીઓના આગમનમાં આ પ્રકારનો વધારો એ કહેવા માટે પૂરતો છે કે પ્રવાસન ક્ષેત્ર ફરી એકવાર વેગ પકડી રહ્યું છે. કેન્દ્રીય સંસ્કૃતિ અને પર્યટન મંત્રી જી. કિશન રેડ્ડીએ ગુજરાતના કચ્છના રણમાં સ્થિત ટેન્ટ સિટી ખાતે આયોજિત પ્રવાસન કાર્યકારી જૂથની પ્રથમ બેઠકમાં આ માહિતી આપી હતી. આ બેઠક G-20 ભારતની અધ્યક્ષતામાં આયોજિત કરવામાં આવી હતી. પ્રવાસન મંત્રાલય ભારતની મુસાફરી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને આ વર્ષને ‘વિઝિટ ઈન્ડિયા યર 2023’ તરીકે ઉજવી રહ્યું છે.
રાષ્ટ્રીય ડિજિટલ પ્રવાસન મિશન
તે કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોના પ્રયાસોનું પરિણામ છે કે પ્રવાસન ઉદ્યોગને ધીમે ધીમે કોવિડ-19ના આંચકામાંથી મહામારી પહેલાના સ્તરે પાછા આવવામાં મદદ મળી છે. પ્રવાસન ઉદ્યોગને ટેક્નોલોજીનો લાભ મળે તે માટે કેન્દ્ર સરકાર સતત પ્રયાસ કરી રહી છે. પ્રવાસન મંત્રી જી. કિશન રેડ્ડીએ માહિતી આપી છે કે પર્યટન ક્ષેત્રનું ‘ડિજિટલાઇઝેશન’ કરવામાં આવશે અને આ માટે નેશનલ ડિજિટલ ટુરિઝમ મિશન ચલાવવાની યોજના બનાવવામાં આવી રહી છે. તેનો હેતુ રાષ્ટ્રીય સ્વાસ્થ્ય મિશનની તર્જ પર પ્રવાસન ઇકો-સિસ્ટમમાં હિતધારકોને ડિજિટલ રીતે જોડવાનો છે.
નવી પ્રવાસન નીતિ 2023 નો ડ્રાફ્ટ
પ્રવાસન ઉદ્યોગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કેન્દ્ર સરકારે નવી પ્રવાસન નીતિ 2023નો ડ્રાફ્ટ તૈયાર કર્યો છે. આનાથી ભારતમાં પ્રવાસન ક્ષેત્રને નવો દેખાવ મળવાની અપેક્ષા છે. આ ડ્રાફ્ટમાં પ્રવાસન ક્ષેત્રમાં રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેને ઉદ્યોગનો દરજ્જો આપવાનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. તેમજ હોટલોને ઔપચારિક રીતે ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં સામેલ કરવામાં આવી છે. નીતિ દ્વારા ભારતીય અર્થવ્યવસ્થામાં પર્યટનનું યોગદાન વધારવાનું લક્ષ્ય નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. તાજેતરમાં, સરકારે માહિતી આપી હતી કે સંબંધિત હિતધારકો અને અન્ય મંત્રાલયો તરફથી આ ડ્રાફ્ટ પર પ્રતિસાદ મળ્યા પછી, તેમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. તમામ પક્ષકારો પાસેથી જરૂરી પરવાનગી મેળવ્યા બાદ આ નીતિ લાગુ કરવામાં આવશે.
G20ના પ્રમુખપદનો લાભ મળશે
ભારત 1 ડિસેમ્બર, 2022 થી આગામી એક વર્ષ માટે વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી આર્થિક મંચ G20 ના પ્રમુખપદની જવાબદારી સંભાળી રહ્યું છે. જેના કારણે 2023માં ભારતના પ્રવાસન ઉદ્યોગને પણ ઘણો ફાયદો થવાનો છે. અધ્યક્ષ પદના સમયગાળા દરમિયાન 30 નવેમ્બર 2023 સુધી ભારતમાં 55 સ્થળોએ 200 થી વધુ બેઠકો યોજાવાની છે. પ્રવાસન મંત્રાલય આમાંથી 4 બેઠકોનું આયોજન કરી રહ્યું છે. પ્રવાસન ક્ષેત્રની દ્રષ્ટિએ આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
એપ્રિલમાં વૈશ્વિક પ્રવાસન રોકાણકારોની કોન્ફરન્સ
દેશની પ્રથમ ‘ગ્લોબલ ટુરિઝમ ઈન્વેસ્ટર્સ સમિટ’ નવી દિલ્હીમાં 10 થી 12 એપ્રિલ દરમિયાન યોજાવા જઈ રહી છે. પ્રવાસન મંત્રાલય તેનું આયોજન કરી રહ્યું છે. આમાં ભાગ લેવા માટે તમામ G20 સભ્ય દેશોના લોકો આવશે. આ કોન્ફરન્સનો હેતુ વૈશ્વિક અને સ્થાનિક રોકાણકારોને ભારતના પ્રવાસન ઉદ્યોગમાં રોકાણ કરવા આકર્ષવાનો છે. CII આ ઈવેન્ટનું ઈન્ડસ્ટ્રી પાર્ટનર છે. મંત્રાલય પ્રવાસન ઉદ્યોગને પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડવા અને ખરીદનાર-વિક્રેતાની ક્રિયાપ્રતિક્રિયા અને જ્ઞાનની વહેંચણીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રવાસન પ્રદર્શનનું પણ આયોજન કરવા જઈ રહ્યું છે.
વિદેશી નાગરિકોને UPI ચુકવણીની સુવિધા
કેન્દ્રીય બેંક RBIએ પણ આવો નિર્ણય લીધો છે, જેના કારણે હવે વિદેશી નાગરિકો ભારત આવશે ત્યારે પૈસાની લેવડદેવડ કરી શકશે. G20 દેશોમાંથી ભારત આવતા પ્રવાસીઓ UPI (યુનિફાઇડ પેમેન્ટ ઇન્ટરફેસ) દ્વારા ચૂકવણી કરી શકશે. આ સુવિધા G-20 દેશોના મુસાફરોના દેશના પસંદ કરેલા આંતરરાષ્ટ્રીય એરપોર્ટ પર પહોંચવાની સાથે શરૂ થશે. બાદમાં ભારતની મુલાકાતે આવતા તમામ દેશોના નાગરિકોને UPI દ્વારા ચુકવણીની સુવિધાનો લાભ મળશે. આ પગલાથી ભારતના પ્રવાસન ઉદ્યોગને પણ ફાયદો થશે. G-20 એ વિશ્વના વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશોનું એક મંચ છે. આમાં આર્જેન્ટિના, ઓસ્ટ્રેલિયા, બ્રાઝિલ, કેનેડા, ચીન, ફ્રાન્સ, જર્મની, ભારત, ઇન્ડોનેશિયા, ઇટાલી, જાપાન, કોરિયા, મેક્સિકો, રશિયા, સાઉદી અરેબિયા, દક્ષિણ આફ્રિકા, તુર્કી, યુનાઇટેડ કિંગડમ, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને યુરોપિયન યુનિયનનો સમાવેશ થાય છે. . હવે UPI દ્વારા પેમેન્ટ કરવાની સુવિધાને કારણે આ દેશોના નાગરિકો માટે ભારતમાં ફરવું વધુ સરળ બનશે.
બજેટમાં ખાસ કાળજી રાખવામાં આવી છે
કેન્દ્રીય બજેટ 2023-24માં પ્રવાસન ઉદ્યોગની વિશેષ કાળજી લેવામાં આવી છે. સ્વતંત્રતાના 100 વર્ષ નિમિત્તે, વિકસિત ભારતના સ્વપ્નને સાકાર કરવાના દૃષ્ટિકોણથી પર્યટનને ચાર પરિવર્તનકારી તકોમાંથી એક માનવામાં આવે છે. બજેટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે સરકાર મિશન મોડમાં પ્રવાસનને પ્રોત્સાહન આપશે. આ માટે રાજ્યોની સક્રિય ભાગીદારી અને જાહેર-ખાનગી ભાગીદારી વધારવા પર ભાર મૂકવામાં આવશે. ભારત સરકાર માને છે કે પ્રવાસન ઉદ્યોગમાં યુવાનો માટે નોકરીઓ અને સાહસિકતાની વિશાળ તકો છે. આ બજેટમાં પ્રવાસન મંત્રાલય માટે 2400 કરોડ રૂપિયાની ફાળવણી કરવામાં આવી છે. તેમાંથી રૂ. 1742 કરોડ પ્રવાસન માળખાના વિકાસ પર અને રૂ. 242 કરોડ પ્રમોશન અને બ્રાન્ડિંગ પાછળ ખર્ચવામાં આવશે.
